CHÙA BÀ ĐÁ - NGÔI CHÙA CỔ XƯA NƠI CHỐN LINH THIÊNG HÀ NỘI

Chỉ là một con phố dài vài trăm mét cách hồ Gươm không xa, song từ lâu phố Nhà Thờ (thuộc phường Hàng Trống, quận Hoàn Kiếm) vẫn luôn nổi tiếng vì sở hữu nhiều cửa hàng, khách sạn sang chảnh. Không chỉ vậy, đây còn là con phố nằm đối diện ngay trước Nhà Thờ Lớn – địa danh du lịch nổi tiếng luôn hút khách của Hà Nội. Giữa những náo nhiệt sầm uất, ít ai biết rằng ở đầu phố Nhà Thờ còn có một ngôi chùa cổ kính cả ngàn năm tuổi mang tên Chùa Bà Đá, nằm khuất sâu trong con ngõ nhỏ quanh năm khói hương.

Chùa Bà Đá tọa lạc tại số 3 phố Nhà Thờ, phường Hàng Trống, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. Chùa có tên chữ là “Linh Quang tự” (ánh sáng Phật pháp viễn chiếu không có gì che cản được để cứu độ chúng sinh). 

Trải qua thời gian dài tồn tại, qua những thăng trầm đổi thay của lịch sử, ngôi chùa đã qua nhiều lần trùng tu, sửa chữa vào thời Nguyễn và những năm gần đây. Các công trình kiến trúc của chùa được bố cục theo kiểu “Nội công ngoại quốc”, các toà nhà được gắn kết với nhau thành một thể thống nhất. Từ ngoài vào gồm: cổng chùa xây bằng gạch, một kiến trúc nhỏ hẹp, dẫn vào sân chùa phía trong là Toà Tam Bảo, nhà thờ Tổ, nhà thờ Mẫu và hai dãy tả hữu hành lang, khu nhà bếp, toà nhà “Pháp bảo tạng”.

Nhà Tiền đường gồm 3 gian, 2 chái, xây kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói, bờ nóc đắp kiểu bờ đinh. Nội thất 4 hàng chân cột đỡ mái, các cột gỗ được đặt trên các chân tảng bằng đá mịn. Bộ khung đỡ mái gồm 4 bộ vì kèo được làm kiểu “giá chiêng, hạ kẻ bẩy”. Phía trước mở 7 cửa bức bàn kiểu “thượng song, hạ bản”, nền nhà lát gạch nung đỏ.

Tòa Trung đường được xây nối liền với Tiền đường, mái giọt tranh của hai tòa nhà này nối với nhau bằng hệ thống máng tôn có kích thước lớn. Tòa Trung đường có kích thước, kiểu dáng tương tự tòa Tiền đường.

Thượng điện gồm 5 gian, 1 chái, xây chạy dọc về phía sau. Bộ khung đỡ mái tòa Thượng điện có một đầu ăn mộng với gian giữa nhà Trung đường. Nội thất 5 hàng chân cột gỗ đỡ mái, với 6 bộ vì kèo gỗ làm kiểu “giá chiêng, hạ kẻ”, mái lợp ngói, nền lát gạch đỏ.

Hai nhà tả, hữu hành lang, mỗi tòa 9 gian, xây kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói “sông Cầu”. Bộ khung đỡ mái gồm 9 bộ vì kèo làm kiểu vì “chồng rường” và vì kèo quá giang, nền nhà lát gạch đỏ và gạch hoa.

Nhà thờ Tổ và thờ Mẫu có 5 gian, 2 chái, ở phía sau Thượng điện, xây chạy ngang, hai hồi nhà nối tiếp với hai nhà tả, hữu hành lang thành khối kiến trúc khép kín. Nhà được xây dựng theo kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói ta, phía trước hai hồi xây hai trụ biểu kiểu trụ lồng đèn, đỉnh trụ đắp hình bốn chim phượng, phần lồng đèn đắp hình tứ linh (long, ly, quy, phượng), thân trụ tạo gờ nổi có đắp câu đối chữ Hán. Bộ khung nhà có 6 hàng chân cột gỗ tròn đỡ mái, với 4 bộ vì kèo làm kiểu “giá chiêng, hạ kẻ bẩy”. Hai bộ vì hồi làm kiểu “thượng chồng rường, hạ cốn”. Hai bức cốn mê gắn trên bộ vì hai gian hồi được trang trí chạm thủng đề tài “cúc lão” và “tùng hươu”.

Bộ sưu tập di vật văn hóa của chùa khá phong phú, đa dạng về chất liệu và loại hình. Trong đó tiêu biểu là tám tấm bia đá niên hiệu thời Nguyễn, trong đó một bia niên hiệu Tự Đức 3 (1850) ghi sự tích và việc trùng tu, sửa chữa các công trình kiến trúc của chùa. Hai quả chuông đồng đúc năm Tự Đức 26 (1873) và năm Tự Đức 34 (1881); một khánh đồng niên hiệu Thiệu Trị 2 (1842). Hai tượng tròn gồm 29 pho, trong đó 26 pho tượng Phật, tượng Mẫu, 2 pho tượng Tổ và một pho tượng “Bà Đá”, tạc bằng gỗ giống như tượng Thánh Mẫu. Những pho tượng của chùa được tạo tác công phu và sơn son thiếp vàng lộng lẫy, mang phong cách nghệ thuật thế kỷ 19, 20. Chùa còn lưu giữ 19 câu đối sơn son thiếp vàng, 10 tấm nghi môn chạm hình rồng, hoa lá và hai bức cuốn thư chép thơ, hai bức cuốn thư chạm nổi hình “cúc, lão”, một bức phù điêu chạm nổi 14 hình tượng nhân cách cùng nhiều đồ thờ tự khác…

Chùa Bà Đá là kiến trúc nghệ thuật khá tiêu biểu của thế kỷ 20, có lịch sử tạo dựng khá đặc biệt so với những ngôi chùa khác trong kinh thành Thăng Long và nằm trong tuyến thăm quan du lịch các di tích lịch sử văn hoá quanh Hồ Gươm: Đền Ngọc Sơn, khu tưởng niệm vua Lê, chùa Bà Đá, chùa Lý Quốc Sư...

Chùa Bà Đá là điểm tham quan lý thú đối với các du khách trong và ngoài nước, là đối tượng nghiên cứu của nhiều nhà khoa học, nghệ thuật, kiến trúc, lịch sử - văn hoá. Chùa Bà Đá được UBND Thành phố Hà Nội xếp hạng Di tích Kiến trúc nghệ thuật ngày 23/5/2005. Hiện nay chùa Bà Đá là trụ sở của Thành hội Phật giáo Hà Nội.