Tượng đài vua Lê

Tượng vua Lê ở phía tây hồ Gươm, trong khuôn viên nhà số 16 phố Lê Thái Tổ, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. Đây là di tích lưu niệm về vua Lê Thái Tổ - người anh hùng dân tộc đã có công lãnh đạo cuộc kháng chiến đánh đuổi giặc ngoại xâm giải phóng Thăng Long. Sự hấp dẫn của di tích ở chỗ, nó được xây dựng trong "không gian thiêng" - nơi người hào trưởng đất Lam Sơn đã trả gươm báu cho rùa thiêng, mở ra nền thái bình.

Vua Lê Thái Tổ (tên huý là Lê Lợi) là vị Anh hùng dân tộc hồi thế kỷ 15. Công tích và sự nghiệp của ông được nhà sử học nổi tiếng Phan Huy Chú ghi lại trong Lịch triều hiến chương loại chí: "Lê Lợi người làng Lam Sơn, huyện Lương Giang, Thanh Hoá. Ông là con út trong gia đình, khi sinh có mùi thơm khác thường. Đến lúc lớn, đức độ hơn người, đi như rồng, bước như hổ, người có kiến thức biết là kẻ phi thường. Khi còn làm phụ đạo ở Khả Lam, có đêm bắt được gươm thần, ấn báu. Bấy giờ, khi nhà Hồ cướp ngôi Trần, vua nương náu đợi thời. Đến khi quân Minh sang xâm lược, đặt nước ta thành quận huyện, vua mới quyết chí khôi phục, hạ mình tìm người, các bậc hào kiệt đều theo về cả. Năm Mậu Tuất (1418), dấy nghĩa binh ở Lam Sơn, tự xưng Bình Định vương. Phải đánh hàng trăm trận mới quét được giặc Ngô, trong mười năm mới định yên đất nước. Vua lên ngôi ở Đông Kinh, tên nước là Đại Việt".

Tượng vua Lê Thái Tổ được dựng năm 1896 bên hồ Hoàn Kiếm. Trước đó, ở khu vực phía tây của hồ vốn đã có đền thờ vua Lê. Ngôi đền đó có vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống văn hóa, tinh thần của người Thăng Long.

Tượng vua Lê được đúc bằng đồng, trong tư thế đứng, tay phải cầm kiếm hơi chúc xuống, tay trái chống vào hông. Đầu đội mũ bình thiên, bốn góc có treo kim tòng, mặc áo long bào, lưng đeo đai. Tượng cao khoảng 1,2m, đặt trên một trụ đá tròn, có ba cấp, bệ xếp bằng đá phía dưới cũng được lượn tròn theo thân trụ với đường kính to nhỏ khác nhau.

Tượng dựng trên mặt bằng, bao gồm: Cổng, sân vườn, nhà phương đình và tượng đài dựng trên một cấp nền cao hơn 0,8m. Phần tiếp giáp giữa sân vườn và kiến trúc chính có đặt hai tượng sấu bằng đá ở hai bên bậc lên xuống. Ngoài cùng có cổng xây gạch trụ biểu. Nhà phương đình bốn mái cong ẩn mình dưới những tán cây cổ thụ. Toàn bộ các hạng mục trên nằm trong một khuôn viên riêng, hoà cùng khung cảnh của hồ Gươm nên thơ.

Hàng năm, vào ngày 22 tháng 8 âm lịch, người dân từ khắp nơi đến thăm viếng để tưởng nhớ về công ơn Đức vua Lê. Cùng với các di tích như: đền Ngọc Sơn, cầu Thê Húc, Tháp Bút, Đài nghiên, đình Nam Hương, chùa Lý Quốc Sư, đền Phù Ủng, chùa Bà Đá, đền Bà Kiệu... khu tưởng niệm vua Lê Thái Tổ góp phần tạo nên giá trị lịch sử văn hoá và kiến trúc nghệ thuật về một cảnh đẹp thiên nhiên của danh thắng hồ Hoàn Kiếm.

Khu tượng đài vua Lê Thái Tổ đã được Bộ Văn hoá - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia ngày 16/01/1995.