Đài Nghiên ở đâu trong cụm di tích đền Ngọc Sơn ở hồ Hoàn Kiếm?

Thực ra, nghiên mực vẫn tồn tại song hành với Tháp Bút tại khu vực đền Ngọc Sơn. Ngay tại lớp cổng thứ ba từ ngoài đường Đinh Tiên Hoàng đi vào đền Ngọc Sơn, du khách sẽ nhìn thấy trên cổng có 2 chữ Nghiễn Đài (tức là Đài Nghiên).

Nghiên mực nằm trên lớp cổng thứ ba vào đền Ngọc Sơn.

Bên dưới 2 chữ đó là một bức cuốn thứ có 64 chữ đắp nổi. Nếu ngước nhìn lên cao một chút, người xem sẽ thấy một khối đá sẫm màu. Đó chính là nghiên mực. Như vậy, nghiên mực được đặt trên Đài Nghiên, là một biểu tượng văn chương tương xứng với Tháp Bút.

Bức ảnh tư liệu chụp cổng thời Pháp thuộc.

Trong 2 cuốn sách: Hỏi đáp 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội và Hồ Hoàn Kiếm và đền Ngọc Sơn, nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc đã mô tả khá cụ thể về đài nghiên. Theo đó, cụ Nguyễn Văn Siêu - nhà văn hóa lớn của Hà Nội - tổ chức quyên góp trùng tu lại khu vực đền Ngọc Sơn vào năm 1865. Tại đây, cụ đã cho xây dựng thêm đình Trấn Ba, Đài Nghiên và Tháp Bút. Như vậy, Tháp Bút và Đài Nghiên có 156 tuổi tính tới năm 2021.

Trên nóc cổng, nghiên mực được đặt trên một trụ khối hình hộp.

Do đền Ngọc Sơn thờ Văn Xương - vị thần coi về văn chương khoa cử - nên đường vào đền có các biểu tượng Tháp Bút và Đài Nghiên là điều dễ hiểu. Cũng theo cuốn sách trên, nghiên mực được tạc từ một tảng đá xanh, hình quả đào cắt bổ dọc, khoét lõm lòng chảo. Bề dài quả đào là 0,97m, bề ngang 0,8m, nghiên cao 0,3m, chu vi 2m. Có 3 con cóc đội nghiên tựa như 3 chiếc chân kiềng. Đặc biệt, trên thân của nghiên mực có khắc một bài minh do cụ Nguyễn Văn Siêu soạn, với ý nghĩa hàm súc. Nội dung được chép lại ở bức cuốn thư 64 chữ trên cổng.

Đài Nghiên hình quả đào bổ dọc.

Dưới đây là một bản dịch: “Xưa lấy hốc đất làm nghiên, chú Đạo đức kinh, nghiền ngẫm bên nghiên lớn, viết sách Hán Xuân Thu. Từ đá tách ra làm nghiên, chẳng có hình dáng. Không vuông, không tròn, dùng vào mọi việc thật kỳ diệu. Không cao, không thấp, ngôi ở chính giữa. Cúi soi hồ Hoàn Kiếm, ngửa trông ngọn Bút đá. Ứng vào sao Thai mà làm ra mọi biến đổi. Ngậm nguyên khí mà mài hư không”.

Bức cuốn thư với 64 chữ chép lại từ bài minh ghi trên nghiên mực.

Cùng với Tháp Bút, Đài Nghiên trở thành biểu trưng văn hoá với triết lý cao siêu, hướng thiện, là một công trình vô giá trong quần thể di tích đền Ngọc Sơn và hồ Hoàn Kiếm.

Ảnh: Lao Động