Đình Bích Lưu

Đình Bích Lưu là tên gọi được nhân dân địa phương sử dụng từ thế kỷ XIX đến nay. Trước đây khu vực này nguyên là địa phận của thôn Bích Du, thuộc tổng Tiền Nghiêm, huyện Thọ Xương. Tới giữa thế kỷ XIX, thôn Bích Du hợp với thôn Hoa Cẩm và Lưu Truyền thành thôn Bích Lưu. Hiện nay: Di tích đình Bích Lưu thuộc số 18 phố Thợ Nhuộm, phường Cửa Nam, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội.

Có nhiều đường đi đến di tích và có thể đi bằng nhiều loại phương tiện khác nhau, nhưng thuận tiện và dễ đi hơn cả là theo trục đường sau: Từ trung tâm Thành phố (Bưu điện Bờ Hồ) khách thăm xuôi theo đường Đinh Tiên Hoàng, vào phố Tràng Thi, đến đầu Cửa Nam rẽ trái vào phố Thợ Nhuộm, gặp di tích đình Bích Lưu bên dãy số chẵn mang biển số nhà 18 phố Thợ Nhuộm.

Xưa kia làng Bích Lưu có nghề ép dầu thảo mộc như lạc, vừng... và có tên nôm gọi là thôn Hàng Dầu. Bởi vậy, chữ Du trong tên gọi của làng được khởi nguồn từ chữ dầu. Sau này, những người thợ nhuộm làng Vân Hoàng (Thường Tín) đến đây sinh cơ lập nghiệp thì nghề ép và bán dầu thảo mộc mới dời tới bờ hồ Hoàn Kiếm. Tương truyền nghề nhuộm ở phố này có từ đầu đời Nguyễn và bị mai một trước sự công phá của thuốc nhuộm do thực dân Pháp đem sang. Thời Pháp thuộc khu phố này được gọi là phố Những người thợ nhuộm (rue des Teinturiers).

Theo các tư liệu Hán nôm hiện còn lưu giữ được tại di tích như: Sắc phong, hoành phi, Thần vị cho biết đình Bích Lưu thờ Chử Đồng Tử và Tiên Dung công chúa với huyền thoại nổi tiếng Chử Đồng Tử - Tiên Dung.

Chử Đồng Tử (chữ Hán: 褚童子) là tên của một vị thánh nổi tiếng, một trong "Tứ bất tử" trong tín ngưỡng Việt Nam. Truyền thuyết về Tiên Dung - Chử Đồng Tử là một trong những huyền sử được ghi chép trong Lĩnh Nam chích quái kể về thời kì cổ xưa của nước Việt Nam.

Tương truyền Chử Đồng Tử sống cùng cha là Chử Cù Vân tại Chử Xá huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên nay thuộc xã Văn Đức, huyện Gia Lâm ngày nay, (có bản viết là Chử Vi Vân). Theo "Việt sử Giai Thoại" của Nguyễn Khắc Thuần - NXB Giáo dục). Chẳng may nhà cháy, mất hết của cải, hai cha con chỉ còn lại một chiếc khố phải thay nhau mà mặc. Lúc người cha lâm chung, ông gọi con lại bảo rằng hãy giữ chiếc khố lại cho bản thân. Thương cha nên Chử Đồng Tử niệm khố theo cha, mình thì chịu cảnh trần truồng khổ sở, kiếm sống bằng cách ban đêm câu cá, ban ngày dầm nửa người dưới nước, đến gần thuyền bán cá hoặc xin ăn.

Thời ấy vua Hùng Vương thứ ba có cô con gái tên là Tiên Dung đến tuổi cập kê mà vẫn chỉ thích ngao du sơn thủy, không chịu lấy chồng. Một hôm thuyền rồng của công chúa đến thăm vùng đó. Nghe tiếng chuông trống, đàn sáo lại thấy nghi trượng, người hầu tấp nập, Chử Đồng Tử hoảng sợ vội vùi mình vào cát lẩn tránh. Thuyền ghé vào bờ, Tiên Dung dạo chơi rồi sai người quây màn ở bụi lau để tắm, ngờ đâu đúng ngay chỗ của Chử Đồng Tử. Nước xối dần để lộ thân hình Chử Đồng Tử dưới cát. Tiên Dung kinh ngạc bèn hỏi han sự tình, nghĩ ngợi rồi xin được cùng nên duyên vợ chồng.

Vua Hùng nghe chuyện thì giận dữ vô cùng, không cho Tiên Dung về cung. Nàng biết ý nên cùng chồng mở chợ Hà Thám, đổi chác với dân gian. Buôn bán tấp nập, phồn thịnh, ai cũng kính thờ Tiên Dung - Chử Đồng Tử làm chúa (Theo "Việt sử Giai Thoại" của Nguyễn Khắc Thuần - NXB Giáo dục). Một hôm có người bày cho cách ra ngoài buôn bán nhiều lãi, Tiên Dung khuyên chồng nghe theo. Chử Đồng Tử bèn theo khách buôn đi khắp ngược xuôi. Một hôm qua ngọn núi giữa biển tên Quỳnh Tiên (có bản ghi là Quỳnh Vi - tham khảo "Việt sử Giai thoại" Chuyện kể Chử Đồng Tử). Đây là tên một ngọn núi chỉ có trong thần thoại, Chử Đồng Tử trèo lên am trên núi và gặp một đạo sĩ tên Phật Quang. Chử Đồng Tử bèn giao tiền cho khách buôn đi mua hàng, còn mình thì ở lại học phép thuật. Sau thuyền quay lại đón, Phật Quang tặng Chử Đồng Tử một cây gậy và một chiếc nón lá, dụ rằng đây là vật thần thông.

Về nhà, Chử Đồng Tử truyền mọi sự lại cho vợ. Tiên Dung giác ngộ bèn bỏ việc buôn bán, cùng chồng chu du tìm thầy học đạo. Một hôm tối trời, đã mệt mà không có hàng quán ven đường, hai vợ chồng dừng lại cắm gậy úp nón lên trên cùng nghỉ. Bỗng nửa đêm, chỗ đó nổi dậy thành quách, cung vàng điện ngọc sung túc, người hầu lính tráng la liệt. Sáng hôm sau, dân chúng quanh vùng kinh ngạc bèn dâng hương hoa quả ngọt đến xin làm bầy tôi. Từ đấy chỗ đó phồn thịnh, sung túc như một nước riêng.

Nghe tin, vua Hùng cho là có ý tạo phản, vội xuất binh đi đánh. Quân nhà vua đến, mọi người xin ra chống cự nhưng Tiên Dung chỉ cười và từ chối không kháng cự cha mình. Trời tối, quân nhà vua đóng ở bãi Tự Nhiên cách đó một con sông. Đến nửa đêm bỗng nhiên bão to gió lớn nổi lên, thành trì, cung điện và cả bầy tôi của Tiên Dung - Chử Đồng Tử phút chốc bay lên trời. Chỗ nền đất cũ bỗng sụp xuống thành một cái đầm rất lớn.

Nhân dân cho đó là điều linh dị bèn lập miếu thờ, bốn mùa cúng tế, và gọi đầm đó là đầm Nhất Dạ Trạch (Đầm Một Đêm), bãi cát đó là Bãi Tự Nhiên hoặc Bãi Màn Trù và chợ đó là chợ Hà Thị.