Chùa Thiên Phúc

Chùa Thiên Phúc tên chữ là “Thiên Phúc tự”, còn được gọi là chùa An Trung hay chùa “Tây Cú”, thuộc số nhà 94 phố Hai Bà Trưng, phường Cửa Nam, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.

An Trung là tên làng thời Lê - Nguyễn ở khu vực này, giờđây chỉ còn được nhắc đến trong sách vở cùng với những cái tên Cửa Nam, Tràng Thi… Vì thế, chùa An Trung là dấu tích vật chất duy nhất có thể cho biết về một làng xưa ở sát cửa nam Hoàng thành Thăng Long. Chùa của làng An Trung, đương nhiên là do dân làng lập nên và niên đại khởi dựng hẳn là vào khoảng cuối thời Lê, đầu Nguyễn.

Theo nội dung tấm bia đá duy nhất trong chùa: “Thiên Phúc tự bi” lập vào năm Khải Định thứ 7 (1922) - năm có tu sửa chùa - thì ngôi chùa lúc đó thật là to lớn, khang trang. Văn bia này do lão cư sĩ Sơn Phúc Thanh Đình Đỗ Lý soạn, còn cho biết: Có bà goá là Bùi Thị Bốn, hiệu Diệu Tín nói rằng nơi điện này xưa kia thờ chư vị linh tính, cách đây 30 năm về trước do chồng bà là Ae-mi-xăng (người Pháp) bỏ tiền ra tu bổ lại, nay bà lại “xuất tiền nhà mở rộng cảnh chùa, hết một tháng mới làm xong”. Bà Bùi Thị Bốn chính là người được gọi ghép thành tên “chùa Tây Cú” - chẳng hiểu là vì bà có khuôn mặt không được dễ coi lắm hay là do bà lấy một “ông Tây” nên bị nhân dân gọi một cách miệt thị, dù bàđã bỏ công, của ra tu bổ chùa, điện. Vậy là từ xưa, chùa Thiên Phúc là nơi thờ Phật và thờ Mẫu, cho đến khoảng năm 1890 đã được tu tạo lại, chủ yếu làđiện thờ Mẫu vàđến 1922 lại được sửa sang lần nữa.

Các công trình chính của chùa đều mang phong cách nghệ thuật kiến trúc cuối thời Nguyễn vàđược bảo toàn cho đến nay sau mấy lần tôn tạo.

Chùa Thiên Phúc có Tam quan nằm ở cuối hè dọc theo mặt phố rất khớp với quy hoạch đường phố thời Pháp. Hơn nữa, đặc điểm về kiến trúc và trang trí trên cả Tam quan chùa vàđiện cũng cho biết niên đại của lần tu sửa ởđầu thế kỷ 20. Cả chùa vàđiện đều có mặt bằng kiến trúc hình chữ “đinh”, trốn cột ở gian giữa, xung quanh có tường xây bao, bít đốc hai hồi.

Cổng chùa Thiên Phúc là một ngũ môn quan đồ sộ với 3 lầu kiểu 3 tầng 8 mái và 2 ngọn tháp lớn hai bên, trên gác treo chuông và chiêng trống, cửa mở ra phố Hai Bà Trưng. Hai cổng phụ dẫn khách đến các điện thờ Bồ Tát Quan Âm và Địa Tạng Vương ở cuối 2 tòa nhà hành lang.

Tam quan có ba cửa được xây kiểu cuốn vòm, trên có đắp “lưỡng long chầu nhật” và cuốn thư trong đó có 3 chữ Hán “Thiên Phúc tự”. Tương tự như vậy, điện thờ được đắp cuốn thư trên bờ nóc và có 3 chữđề “Thiên Phúc điện”. Hình tượng “lưỡng long chầu nhật” cũng được thể hiện trên bờ nóc mái chùa với những mảnh gốm sứ nhiều màu để trang trí, như thường thấy ở những kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng có niên đại muộn.

Qua cổng chính là sân gạch với hòn non bộ và các tháp nhỏ chắn trước cầu thang dẫn lên tòa Tam bảo, nơi có hàng hiên nối Phật đường ở giữa với Tổđường ở nhà bên tả. Từ hàng hiên nhà Tổđi tiếp sẽ ra tháp lớn và gác tam quan ăn thông sang hàng hiên nhà bên hữu Phật đường. Nơi đây thì có điện thờĐức thánh Trần Hưng Đạo vàđiện thờ công chúa Liễu Hạnh, ngoài ra còn có điện thờ ông Hoàng Ba, ông Hoàng Bảy, ông Hoàng Mười vàĐộng Sơn Trang thờ Mẫu Nhạc, người cai quản 36 cửa rừng theo tín ngưỡng dân gian.

Trong chùa, gây chú ý hơn cả là Phật điện trang hoàng khá lộng lẫy với bức cửa võng được chạm thủng “lưỡng long chầu nhật”, gắn với hai bên là cột chạm rộng và “Long Mã HàĐồ, Thần Quy Lạc Thư” - những hình tượng gắn với thuyết âm dương ngũ hành, một học thuyết cổ xưa phương Đông, được thể hiện khá nhiều trong kiến trúc cổ. Các pho tượng Phật được đặt trên bệ thờ gồm 4 lớp, có kích thước vừa phải và được tạo tác bằng gỗ, bằng đất luyện, sơn son thiếp vàng, có dáng mặt kiểu Á đông với vẻđẹp thật dung dị, gần gũi.

Ngày nay, trong chùa Thiên Phúc vẫn giữ được nhiều cổ vật có giá trị nghệ thuật cao, phong phú về nội dung thể loại, chất liệu, tiêu biểu là các pho tượng, phản ánh nghệ thuật điêu khắc dân gian nổi tiếng của thế kỷ 18 - 19. Nơi đây in đậm dấu ấn sùng kính đạo Phật, đồng thời đan xen tín ngưỡng truyền thống trong dân gian với văn hóa làng xã đặc trưng của nông thôn miền Bắc Việt Nam.

Do những biến động của lịch sử và thời gian chùa Thiên Phúc đã bị xuống cấp. Năm 2007 - 2008 chùa đã được trùng tu tôn tạo lớn nên khang trang, bề thế và đẹp. Chùa đã được Bộ Văn hoá và Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia ngày 16/11/1988.