Chùa Kim Cổ

Chùa Kim Cổ hiện ở số nhà 73 phố Đường Thành, phường Cửa Đông, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Kim Cổ là tên gọi theo địa danh của thôn. Di tích còn có tên là Đồng Thiên quán, hay đền Kim Cổ. Đây nguyên thuộc địa phận thôn Kim Bát, sau đổi là thôn Kim Cổ, Tổng Tiền Túc, huyện Thọ Xương, kinh thành Thăng Long. Sau đó, tổng Tiền Túc đổi thành tổng Thuận Mỹ, huyện Thọ Xương.

Chùa Kim Cổ trước đây có quy mô kiến trúc lớn, hình chữ “tam”. Về sau khi người Pháp phá, dỡ chùa, nhân dân địa phương đã góp tiền xây dựng lại. Hiện nay, chùa có quy mô kiến trúc nhỏ, ở kề sát với hè phố Đường Thành và khu vực đình Tạm Thương. Các kiến trúc gồm: cổng vào, khu thờ tự và khoảng sân hẹp.

Cổng chùa xây bằng gạch do các trụ biểu kết hợp với những mảnh tường nhỏ hợp thành. Bên trên cửa, lối vào làm kiểu hai tầng tám mái với các góc đao cong ngược lên. Cổ diêm giữa hai mái đắp nổi 4 chữ Hán “Kim Cổ cổ tự”. Kiến trúc chính kết cấu kiểu chữ “Đinh”. Tiền đường ba gian, xây kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói ta, các vì kèo đỡ mái kết cấu vì kèo quá giang, đặt trước trên tường bổ trụ. Toà Thượng điện ba gian xây kiểu tường hồi bít đốc, nối với tiền đường, mái lợp ngói ta. Các vị kèo làm kiểu kèo cầu quá giang.

Hiện nay, chùa Kim Cổ còn bảo lưu được bộ di vật, minh chứng cho sự hiện diện của di tích trong lịch sử cụ thể gồm tám pho thượng Phật thuộc nghệ thuật thế kỷ 19, một pho tượng Nguyên Phi Ỷ Lan ngồi trong khám, một pho tượng Mẫu, tượng Chầu, ba tấm bia niên hiệu triều Nguyễn, một quả chuông đồng niên hiệu triều Nguyễn, hai hạc thờ đứng trên lưng rùa, một bức cửa võng, một bức cuốn thư chạm rồng, ba bức hoành phi sơn son, hai đôi câu đối.

Ngoài ra, di tích còn lưu nhiều đồ thờ tự khác như: cây đèn, cây nến, bát hương sứ, lọ hoa… Giá trị nổi bật nhất của di tích do chính bà Ỷ Lan xây dựng để làm nơi tu luyện, tham thiền học đạo của bà trong một thời gian dài trước khi gánh vác những công việc trọng đại của Quốc gia. Chùa là một trong những di tích tiêu biểu trong hệ thống di tích tưởng niệm về Nguyên phi Ỷ Lan ở Hà Nội và các vùng phụ cận.

Khởi nguồn xây dựng là quán Đồng Thiên, chuyển đổi nội dung thờ tự thành đền, rồi chùa, di tích chùa Kim Cổ là một tư liệu quý giá trong việc tìm hiểu quy hoạch của Thăng Long thời Lý, đặc biệt về “Thăng Long tứ quán”, một nét văn hóa độc đáo của Thủ đô Hà Nội trước đây.

Chùa Kim Cổ được Bộ Văn hoá và Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia ngày 27/8/1996, UBND thành phố Hà Nội xếp hạng Di tích lịch sử danh nhân ngày 24/12/1984.